Larysz

---

Historia

Historia powstania Larysza sięga czasów rewolucji przemysłowej, która zaczęła rozwijać się na obszarze Mysłowic pod koniec XVIII wieku. Kluczową postacią tego okresu był baron Karol von Larischa, który w 1788 roku nabył dobra Brzezinki, Słupnej oraz wójtostwa w Mysłowicach. Dwa lata później założył kopalnię węgla kamiennego, której nadano nazwę „Carlssegen” (w tłumaczeniu: Błogosławieństwo Karola). Zakład otrzymał formalną zgodę na działalność 2 lipca 1797 roku i ulokowany był w rejonie lasu pomiędzy Laryszem a Krasowymi, w okolicy późniejszej ulicy Ptasiej. Ta kopalnia stanowiła jedną z najstarszych na Górnym Śląsku, a wydobywany w niej węgiel transportowano do Krakowa, gdzie był wykorzystywany do produkcji kos w trakcie powstania kościuszkowskiego w 1794 roku. Wzmianki o węglu wydobywanym w Laryszowie pojawiają się w poemacie Teofila Lenartowicza pod tytułem Bitwa racławicka.

W miarę rozwoju zakładu zaczęli się tu osiedlać górnicy, co doprowadziło do powstania kolonii, w której wzniesiono familoki, szkołę oraz karczmę. W 1831 roku utworzono pierwszą szkołę na Laryszu, która mieściła się w prywatnym budynku przystosowanym do nauczania. Pierwszym nauczycielem w tej placówce został Ludwik Menzel, który prowadził zajęcia dla 92 dzieci. W 1872 roku powstał już osobny budynek szkolny. W 1861 roku założono również ulicę Laryską, którą na początku utwardzono żużlem, lecz w wyniku dużego ruchu do kopalni „Carlssegen” w 1889 roku podjęto decyzję o jej przebudowie.

W 1880 roku do gminy wiejskiej Brzezinka włączono m.in. Larysz, Hajdowiznę oraz Morgi. Na mapie z 1883 roku ukazano w okolicy Larysza zabudowania związane z kopalnią „Carlssegen”, a przy ulicy Laryskiej widniały budynki szkoły, gospody oraz cegielni. Z danych z grudnia 1885 roku wynika, że w Laryszu mieszkało 318 osób. W tym okresie miejscowość była częścią gminy Brzezinka w powiecie katowickim, zlokalizowanej przy granicy z Wesołą, pomiędzy powiatami katowickim a pszczyńskim.

W 1922 roku obszar Brzezinki, w tym i Larysz, został włączony do państwa polskiego. Już 30 maja 1920 roku na Laryszu utworzono towarzystwo śpiewu „Promień”, które później zostało rozwiązane. W tym samym roku powołano w Brzezince Towarzystwo Polek, zrzeszające grupę Morgi-Larysz, która w połowie lat 20. XX wieku liczyła 50 członkiń. W związku z rosnącą liczbą uczniów, w 1914 roku podjęto decyzję o budowie nowej szkoły na Laryszu, a po objęciu szkolnictwa przez władze polskie, placówka ta stała się siedmioklasowa. W 1928 roku Szkoła II im. Królowej Jadwigi liczyła około 350 dzieci.

W 1922 roku kopalnia „Carlssegen” zmieniła nazwę na „Karol”. W latach 1925-1926 wstrzymano częściowo wydobycie węgla, a w 1931 roku zakład całkowicie zaprzestał działalności. Pole górnicze zostało przejęte przez kopalnię „Mysłowice”. Upadek zakładu bardzo mocno odczuli górnicy nie tylko z gminy Brzezinka, ale także z okolicznych miejscowości, gdzie wiele osób straciło zatrudnienie. W latach międzywojennych większość mieszkańców Larysza zajmowała się rolnictwem oraz hodowlą, a wiele gospodarstw dysponowało niewielkimi działkami ziemi. W tym czasie przy ulicy Laryskiej 201 funkcjonowała Cegielnia Parowa „Antoni Potyka”.

Podczas II wojny światowej w Brzezince i na Laryszu działały obozy pracy, w których niemieccy okupanci przetrzymywali osoby z Polski oraz innych krajów Europy. Po wojnie, w 1951 roku, gmina Brzezinka wraz z Laryszem została włączona do Mysłowic. Rok później, na Laryszu otwarto bibliotekę.

26 czerwca 2014 roku Rada Miasta Mysłowice nadała statut dzielnicy Larysz-Hajdowizna, która stała się jednostką pomocniczą miasta Mysłowice. W okresie od kwietnia 2020 roku do października 2023 roku przeprowadzono gruntowną przebudowę ulicy Laryskiej. 14 września 2022 roku budynek laryskiej szkoły został wyłączony z użytku, a po jego wyburzeniu zaczęto budowę nowego obiektu. Na koniec 2022 roku, z inicjatywy Rady Dzielnicy Larysz-Hajdowizna, przy rondzie na skrzyżowaniu ulic Laryskiej i Ptasiej powstał witacz kierunkowy, który oznaczał Larysz i Hajdowiznę.

Charakterystyka

Larysz jest dzielnicą Mysłowic, zlokalizowaną w jej południowej części, w obszarze noszącym nazwę Larysz-Hajdowizna. Ta lokalizacja obejmuje różne ulice, w tym Graniczną, Laryską (od zachodniej strony, do ulicy B. Pukowca), Ptasia i Wiejska. Larysz graniczy z okolicznymi miejscowościami takimi jak Morgi, Brzezinka, Kosztowy oraz Wesoła.

Pod względem geograficznym Larysz usytuowany jest na Wyżynie Katowickiej, a geologicznie znajduje się na warstwach orzeskich z górnego karbonu, które zawierają bogate pokłady węgla kamiennego. Obszar ten odwadniany jest dzięki rowowi Kosztowskiemu, który jest dopływem Przemszy, ulokowanej w dorzeczu Wisły. Na Laryszu znajduje się również staw przy ulicy Ptasiej, który jest jednym z nielicznych i najcenniejszych miejsc do obserwacji płazów w Mysłowicach.

Dominującym typem zabudowy w Laryszu jest zabudowa jednorodzinna. Część budynków w tej lokalizacji jest uwzględniona w gminnej ewidencji zabytków. Obejmuje to takie konstrukcje jak mieszkalne i kamienice, a w szczególności te zlokalizowane przy ulicy Laryskiej nr 97, 108 oraz 111-111a. Dodatkowo przy ulicy Ptasiej można znaleźć budynek pokopalniany z połowy XIX wieku, który stanowi jeden z najstarszych obiektów tego rodzaju w Mysłowicach.

Najważniejszą arterią komunikacyjną w Laryszu jest ulica Laryska, która łączy tę część miasta z sąsiednimi Brzezinką i Wesołą. Ta powiatowa droga, będąca drogą zbiorczą, przeżywa intensywne użytkowanie przez autobusy kursujące zarówno na ulicy Ptasiej, jak i H. Sienkiewicza, w ramach zleceń Zarządu Transportu Metropolitalnego.

W Laryszu, przy ulicy Laryskiej 101, znajduje się Szkoła Podstawowa nr 11 im. św. Jadwigi Królowej Polski, stanowiąca część Zespołu Szkolno-Przedszkolnego nr 3 w Mysłowicach. W tej placówce działa zespół folklorystyczny „Laryszoki”, który prezentuje tradycyjne górnośląskie stroje ludowe. Co więcej, przy ulicy Laryskiej 102 umiejscowiona jest filia Miejskiej Biblioteki Publicznej w Mysłowicach.

Wierni rzymskokatoliccy z Larysza są związani z parafią Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Brzezince, jak również z parafią św. Jacka na Morgach. Na terenie Larysza działa także sala królestwa Świadków Jehowy.

---

Oceń: Larysz

---